Değirmenci Dergisi Sayı: 116 Ocak-Şubat 2020

63 MAKALE OCAK -ŞUBAT 2020 750 milyon ton civarında yıllık buğday üretimi gerçekleşmektedir. 2 Ülkemizde yıllık buğday üretimi yaklaşık 20 mil- yon ton civarında olup Konya ili yakla- şık %10 üretim payına sahiptir. 2. ELEK MAKİNELERİ Buğdayın işlenmesi aşamasında yı- kama, taş/çöp ayırma, tavlama, kabuk soyma, öğütme, eleme ve taşıma işlem- lerinin gerçekleştirilmesi için farklı ka- pasite ve türde birçok işleme makinesi bulunmaktadır. Elek, un ve irmik fabrikalarında, vals- lerde öğütülen buğdayın elenerek tane boyutuna göre sınıflandırılması amacıy- la kullanılan bir makinedir. Genel ola- rak, klasik elekler iki adet eleme bölü- mü ve bunların arasına yerleştirilen bir adet tahrik bölümünden oluşur. Tahrik bölümünde bir eksantrik bir kütle ta- rafından üretilen merkezkaç kuvvet sayesinde makinenin yatay düzlemde dairesel hareket yapması sağlanır. Ele- me bölümü pasaj adı verilen bölümlere ayrılmıştır ve her pasajın içerisinde üst üste dizilen elekler vasıtasıyla öğütülen ürün, yukarıdan aşağıya doğru elene- rek sınıflandırılır. Günümüzde kullanılan modern eleklere ait örnekler Şekil 2’de görülmektedir. Elek kasa tiplerine göre N tipi ve B tipi çeşitleri mev- cuttur, elekler pasaj adedi ve bir pasajdaki kasa sayısına göre isimlendirilir. Örneğin 8x24 elek olarak adlandırılan bir sistemde 8 adet pasaj ve her pasajında en çok 24 kasa olan elek yapısı anlaşılmaktadır. Elenecek ürünün cinsi ve tesisin kapasitesine göre hesaplanan eleme alanı dikkate alınarak ihtiyaç duyulan pasaj adedi belirlenir. Eleklerde kapasiteden daha çok eleme alanı değeri dikkate alınır. Tahrik biçimleri açısından bakıldığında, yaygın olarak kullanılan tahrik biçiminin dikey olarak tahrik bölümüne yerleştirilen bir mil üzerine monte edilen kütlenin oluş- turduğu merkezkaç kuvveti ile elek makinesinin yatay düzlemde dairesel hareketi şeklinde olduğu görülmekte- dir. Bununla birlikte, günümüz envanterinde v-kayış ye- rine triger kayış kullanımı, elektrik motorunun makinenin üstüne veya altına yerleştirilmesi gibi değişik alternatifler mevcuttur. Genel bir kural olarak makinenin 240 – 250 d/dk aralığında ve 60 – 65 mm salınım dairesinde en verimli elemeyi yaptığı bilinmektedir. Bunun haricinde makine genel yapısından ve çalışma şeklinden ziyade içerisindeki elek kasalarının kalitesi ve sızdırmazlığı, elek gözeneklerinin en iyi şekilde temizlenebilmesi, elek ger- ginliği gibi faktörler elenen un kalitesine etkendir. 3. DİNAMİK DAVRANIŞIN BELİRLENMESİ Bir eleğin dinamik davranışları gerek elde edilecek olan ürünün kalitesi ve miktarını, gerekse mekanik sistemde olu- şacak gerilme ve enerji sarfiyatını belirlemekte etkilidir. Bu bakımdan istenen kalitede ürün elde edilmesinin yanında, minimum gerilme ve enerji sarfiyatı oluşumu zaruridir. Eleme işleminin başlaması ve ürün akışının başladığı zama- na kadar sistemin rejime girmesi ve çalışma sırasında oluşan gerilmelerin, tasarımda ön görülen sınırlarla uyumlu olduğu garanti edilmelidir. Bu bakımdan, eleklere ait rejimin belir- Şekil 1. Antik dünyada buğday 3 ve un üretimi 4