Değirmenci Dergisi Sayı:129 Mart-Nisan 2022

126 PİYASA ANALİZİ MART-NİSAN 2022 KARADENİZ'İN KÜRESEL GIDA GÜVENCESİNDE YÜKSELEN ROLÜ Son 30 yılda Karadeniz bölgesi, bitkisel yağlar da dahil olmak üzere tahıl ve yağlı tohumların önemli bir küresel tedarikçisi ola- rak ortaya çıktı. 1990'ların başında, eski Sovyetler Birliği'nin da- ğılmasının ardından bölge net bir tahıl ithalatçısıydı. Bugün ise Rusya ve Ukrayna’nın ihracatı, dünyada ticareti yapılan toplam kalorinin yaklaşık %12'sini oluşturuyor. İki ülke, buğday, arpa, ayçiçeği ve mısır dahil olmak üzere birçok önemli tahıl ve yağlı tohum için ilk beş küresel ihracatçı arasında yer alıyor. Ukrayna aynı zamanda küresel pazarın yaklaşık %50'sini sağlayan önemli bir ayçiçeği tohumu yağı tedarikçisi. Birçok ithalatçı ülke, Ukrayna ve Rusya'dan gelen bu ürünle- re bağımlı. Kuzey Afrika ve Ortado- ğu, tahıl ihtiyacının %50'den fazlasını, buğday ve arpanın büyük bir kısmını Ukrayna ve Rus- ya'dan ithal ediyor. Ukrayna; Avrupa Birliği ve Çin'in yanı sıra Mısır ve Libya dahil olmak üze- re birçok Kuzey Afrika bölgesi için önemli bir mısır tedarikçisi. MUHTEMEL KISA VADELİ ETKİLER Kriz, Ukrayna ve Rusya'dan yapılan tahıl ihracatını etkileyecek. Bu iki ülkede buğday ve arpanın çoğu yazın hasat ediliyor ve sonbaharda ihraç ediliyor. Şubat ayına kadar buğday, arpa ve ayçiçeği tohumu ihracatının çoğu büyük ölçüde tamamlandı. Ukrayna’nın mısır ihracatı genellikle ilkbahardan yaz başlarına kadar ağır seyreder. Tahılların çoğu Odessa'dan ve Karade- niz'deki diğer batı limanlarından, ülkenin doğusunda işgal altın- daki bölgelerden uzakta dünya piyasalarına gönderiliyor. Ancak Rusya'nın son askerî eylemleri göz önüne alındığında, ihracatta kesintiler yaşanması giderek daha olası görünüyor. Askeri ope- rasyonların, özellikle liman tesisleri ve demiryollarına zarar ver- mesi durumunda Ukrayna'nın, tahılını sınırları içinde ve ötesine taşıma kapasitesinde kısa ve uzun vadeli sonuçları olabilir. 2022 mahsulüne bakacak olursak; ayrılıkçı bölgeler Luhansk ve Donetsk, Ukrayna'nın arpa üretiminin yaklaşık yüzde 5'ini, buğday üretiminin yüzde 8'ini, ayçiçeği tohumu üretiminin yüzde 9'unu karşılıyor. Bununla birlikte, en geniş üretim alanları, Ukray- na'nın doğrudan Rusya ve Beyaz Rusya ile sınırı olan ve Rus bir- liklerinin de yoğunlaştığı diğer bölgelerinde bulunuyor. Mısır ve ayçiçeği tohumu üretiminin %25-30'u, arpa üretiminin %10-15'i ve buğday üretiminin %25'i bu bölgelerden karşılanıyor. Arpa ekimi mart ayında, mısır ekimi ise genel olarak nisan ayında başlıyor. Kışlık buğday da umumiyetle eylül ayına kadar ekilmiyor. UZUN VADELİ ETKİLER Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, muhtemelen AB, ABD ve diğer ülkelerin Rusya'nın doğal gaz ve gübre ihracatı üzerinde büyük etkileri olabilecek karşı yaptırımları tetikleyecektir. Rusya'nın do- ğal gaz ihracatı, küresel ticaretin yaklaşık %20'sini oluşturuyor ve Rusya, AB'nin mevcut ithalatının yaklaşık %40'ını sağlıyor. Yaptı- rımlar ticareti durdurabilir ve doğal gaz fiyatlarını daha da yüksek seviyelere çıkarabilir. Avrupalı ithalatçılar ABD gibi diğer tedarik- çilere yönelebilir. Ancak lojistik ko- nular (ABD'nin sı- vılaştırılmış doğal gaz ihracatı) mali- yetleri artırır ve en azından kısa vade- de önemli bir ra- hatlama sağlamaz. Doğal gaz aynı zamanda amon- yak ve üre gibi azotlu gübrelerin üretimi için de önemli bir hammadde. Gübre fiyatları üze- rindeki etki, Rusya'nın önemli bir azotlu gübre ve potasyum tedarikçisi olması nedeniyle daha da kötüleşecektir. Rusya, azotlu gübrelerdeki küresel ticaretin %15'ini ve küresel po- tasyumlu gübre ihracatının %17'sini karşılıyor. Rusya'nın bir müttefiki olan ve halihazırda bazı uluslararası yaptırımların hedefindeki Belarus da potas ihracatında küresel pazar pa- yının ek %16'sını oluşturuyor. Ukrayna da dahil olmak üzere bazı ülkeler için bu iki ülkeden gelen arza bağımlılık oldukça aşırı olabilir (%60 veya daha fazla). Küresel gübre piyasası, rekor düzeyde yüksek fiyatlarla sarsı- lıyor. Gübrede daha fazla arz sıkıntısının, küresel etkileri olacaktır. Özellikle de küresel stokların azaldığı ve fiyatların rekor düzey- de olduğu bir zamanda bu durum, gelişmekte olan ülkelerde fiyat etkisiyle gübre kullanımını önemli ölçüde azaltabilir ve bu da zayıf yerel hasatla sonuçlanabilir. MUHTEMEL SONRAKİ ADIMLAR Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, küresel gıda güvencesi için hükümetlerden ve uluslararası kuruluşlardan bir dizi yanıt gerektirecek ciddi riskler oluşturuyor. Durum çok