Değirmenci Dergisi Sayı:133 Kasım - Aralık 2022

89 MAKALE KASIM-ARALIK 2022 HANGI PROSESLER TOZ PATLAMA RISKLERI TAŞIR? Endüstriyel patlama istatistiklerine1göre, toz toplama sis- temleri, değirmen/öğütme hatları ve konveyör sistemleri toz patlamaları sıklığı açısından ilk üç proses tipini oluşturmakta- dır. Kuzey Amerika tahıl tozu patlamaları istatistiklerine bakıldı- ğında ise toplam toz patlamaların %64’ü kovalı elevatörlerde, %48’i değirmen hatlarında, ve %17’si silolar içinde oluştuğu görülmektedir. HANGI MALZEMELER TOZ PATLAMASI RISKLERIN OLUŞTURUR? Tahıl ve yem tesislerinde kullanılan bir çok malzeme ya- nıcıdır. Üretim esnasında proseslerde oluşacak bu tozla- rın bulutları (havada asılı/uçuşur halde olduğu durum) toz patlaması riskleri yaratacaktır. Tozun parçacık büyüklüğü ve rutubet oranı alevlenebilirliğini önemli ölçüde etkileye- cektir. Tozun rutubet oranı ve parçacık büyüklüğü azaldık- ça, toz patlama hassasiyeti artacaktır ve daha kolay toz patamaları oluşturacaktır. Tozların alevlenme hassasiyeti ve patlama şiddeti bilgilerinin işletmeler tarafından bilin- mesi gereklidir. Bu özellikler standart test3 metotları ile belirlenebilmektedir. Yem ve tahıl sektöründe tipik olarak kullanılan toz malzemelerin bu değerleri aşağıda referans amaçlı paylaşılmıştır. İşletmede oluşacak bir toz patlaması durumunda, ekipman içerisinde ani olarak 8 bar basınç oluşacaktır. Bu değer, tipik proses ekipmanlarının mekanik dayanımlarının 10-12 kat üze- rinde bir basınç değeridir. Dolayısıyla toz patlamalarının zarar etkisi çok büyüktür. HANGI ALEV KAYNAKLARI TOZ PATLAMALARINA SEBEP OLMAKTADIR? EN1127-1 standardına göre, endüstride 14 farklı alev kayna- ğının oluşması mümkündür. Dolayısıyla işletmelerin periyodik olarak işletmelerde alev kaynakları risk değerlendirmesi yapa- rak hangilerinin operasyonlarında oluşabileceğini belirlemesi gereklidir. Aşağıdaki tabloda bu alev kaynaklarından sık olu- şanlar gösterilmiştir. Yem ve tahıl tesislerinde mekanik olarak hareket eden bir çok ekipman vardır (valsli değirmenler, elevatörler, konveyör- ler vb). Dolayısıyla sürtünme, kıvılcım aşırı ısınma tarzı kaynak- ların oluşması beklenmelidir. TOZ PATLAMALARINA KARŞI ALINABILECEK KORUYUCU VE ENGELLEYICI ÖNLEMLER NELERDIR ? Endüstride kabul görmüş yedi farklı koruma/engelleme me- Ekipman ABD İngiltere Almanya (1985 – 1995) (1979 – 1988) (1965 – 1980) Sayı % Sayı % Sayı % Toz toplayıcılar 156 42 55 18 73 17 Değirmenler 35 9 51 17 56 13 Taşıma hatları 32 9 33 11 43 10 Silo/bunker 27 7 19 6 86 13 Kurutucu 22 6 43 14 34 8 Karıştırıcılar >12 >3 7 2 20 5 Bilinmeyenler 84 23 95 31 114 27 Toplam 372 100 303 100 426 100 Tablo 1 – Ekipmanlarda toz patlaması istatistikleri 1,2 Foto 2 – Yem tesisinde toz patlaması sonrası oluşan zarar 5